Бағдарламалар

Ахмет Ясауи университеті / Ғылыми жұмыстар / 2023-2025 жылдарға арналған гранттық қаржыландыру жобалары

AP19680093 - «Матуриди және Иасауи ілімдері негізінде Абайдың теологиялық тұжырымдамасы»

Жобаның жалпы қаржысы: 56 784 897 теңге   Жоба жетекшісі: Абжалов Султанмурат Утешович

Идентификаторлар:

 

o       Researcher ID: ABA- 6174-2020

o       ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6238-9512 

o       Scopus Author ID: 57190444166

 

Тақырыптың өзектілігі: Абай Құнанбайұлының теологиялық көзқарастары Орта Азия мен Қазақ елінде кең таралған матуриди сенімдік мектебіне негізделгені рас. Абайдың шығармаларында Матуриди, Иасауи, Әбу Ханифа сияқты тұлғалардың теологиялық ұстанымдары бар. Себебі қазақ халқы ханафи мазһабындағы ел. Бұл мазхабта адамдарды жалпы адамзаттық құндылықтар негізінде бағалау басты орында тұрады. Махаббат басты ұстаным. Сондықтан адамдарыдң діни ұстанымдарына құрметпен қарауға, құқықтарын сыйлауға шақырады. Осы ұстанымдар Иасауи мен Абайдың шығармаларының басты арқауы. Абай мұрасы арқылы қазақтың діни танымын анықтауға болады. Қазіргі таңда елімізде елдің тұтастығы мен ауызбіршілігіне, діни татулығына, ұлттық қауіпсіздігімізге қатер төндіріп жүрген деструктивті топтар бар. Осы жоба Абайға дейінгі және кейінгі қазақ зиялыларының діни көзқарастарын салыстыра зерттеу арқылы қоғамға жат діни идеологияларға қарсы тұруға болады. Сондықтан да Абайдың теологиялық ұстанымдарын анықтау және айқындау бүгінгі күні өте өзекті.

 

Тақырыптың мақсаты: Бұл жобада Абайдың теологиялық көзқарастарын оның

«Қара сөздері» мен өлең туындыларында орын алған «діни таным», «діни тәжірибе»,

«діни сана» және «діни сенім» тұтастығына жауап беретін дінтанулық, теологиялық аспектілерді талдау мақсат етіледі. Яғни Абайдың теологиялық көзқарастарының Матуридилік мектебі мен Иасауи ілімдері арасындағы сабақтастығы зерделеніп, сол арқылы қазақ мұсылмандық түсінігінің болмысы ашылады.

 

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер: Абайдың теологиялық көзқарастары мен Әбу Мансур әл-Матуридидің, Қожа Ахмет Иасауидің ілімдері спектрінен зерделенетін болады. Қазақ мұсылмандық танымы мен түсінігіндегі үш уақыт арасындағы діни аксиологиялық база салыстырылады. Абайдың теологиялық негіздері, қайнар көздері нақтыланады. Сол арқылы қазақ мұсылмандық феноменологиялық және аксиологиялық қабаттары туралы кешенді ғылыми таным қалыптасады.

Зерттеу нәтижесінде Web of Science базасының Social Science Citation Index немесе Arts and Humanities Citation Index және (немесе) Scopus базасындағы CiteScore бойынша

35 (отыз бес) процентильге ие рецензияланатын ғылыми басылымда кемінде 1 (бір) мақала немесе шолу; сонымен қатар, ҒЖБССҚК ұсынған рецензияланатын шетелдік және (немесе) отандық басылымда кемінде 3 (үш) мақала немесе шолу жарияланады. Сонымен қатар діни ағымның жетегінде кеткен жастардың алдын алу бойынша Абай көздеген мұсылмандық үлгісін көрсету мақсатында «Абайдың теологиялық көзқарастары» атты 1 (бір) ұжымдық монография және Абайдың шығармаларында кездесетін діни сөздердің мәнін ашу мақсатында «Діни ұғымдар сөздігі» және 2 оқу құралы дайындалып, басып шығарылады.

Теориялық және тәжірибелік зерттеулер басқа елдермен ынтымақтастықтың стратегиялық перспективаларын ғылыми-теориялық және сараптамалық-талдамалық зерттеулерде қолданыла алады. Зерттеудің нәтижелері дін саласындағы мәселелерді жанжалсыз шешу үшін елдегі әлеуметтік қатынастарды, азаматтық қоғамды әлеуметтік тұрғыдан теңгерімді дамытуға мүмкіндік беретін рухани-тәуелсіз саланы қамтамасыз етеді. Сондай-ақ ғылыми нәтижелер діни экстремизм мен терроризмге қарсы мемлекеттік бағдарламаны қабылдауда, жастар саясатын дамытуда, дін саласында мемлекеттік саясатты жүзеге асыруда қолданылады.

 

Зерттеу тобының мүшелері:

 

№	Аты-жөні	Scopus Author ID	Researche r ID	ORCID	Жобадағы қызметі
1.	Абжалов Султанмурат Утешович	57190444166	ABA- 6174-2020	0000-0002- 6238-9512	Жоба жетекшісі, Бас ғылыми қызметкер
2.	Кенжетаев Досай Тұрсынбайұлы	57219336356	GZB- 1941-2022	0000-0003- 0507-1011	Жетекші ғылыми қызметкер
3.	Каратышканова Кымбат Рахметовна	-	-	0000-0001- 5722-8231	Аға ғылыми қызметкер
4.	Нурматов Жахангир Ешбайевич	57202089414	AAP- 7795-2020	0000-0001- 5083-0748	Жетекші ғылыми қызметкер
5.	Мухитдинов Рашид Сражович	56818939600	-	0000-0003- 3910-8222	Аға ғылыми қызметкер
6.	Темірханов Батыржан	-	-	-	Аға ғылыми қызметкер
7.	Сәмбет Мейірбек	-	-	-	Кіші ғылыми қызметкер
8.	Мауленкул Биболат Жүнісқұлұлы	-	-	-	Кіші ғылыми қызметкер

 

Жоба орындаушыларының жобалық зерттеу бойынша жариялаған мақалалар тізімі (2023 ж.).

 

Scopus дерекқорында CiteScore бойынша пайыздық көрсеткіші бар рецензияланған ғылыми басылымдардағы мақала:

1) Abzhalov, SULTANMURAT – Kuranbek, ASSET. “ORD. V.A. GORDLEVSKIY, “HOCA AHMED YESEVI”. TÜRK KÜLTÜRÜ VE HACI BEKTAŞ VELİ ARAŞTIRMA DERGİSİ. – S. 421-428. https://doi.org/10.60163/hbv.107.024

Ғылыми конференцияларда жарияланған мақалалар:

1) Каратышканова Кымбат Рахметовна. Қазақ мұсылмандығы және Абай: Теологияда сенім мәселесі туралы // «ГЛОБАЛЬНАЯ НАУКА И ИННОВАЦИЯ 2023: ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ». №2 (20). СЕНТЯБРЬ 2023. СЕРИЯ «ФИЛОСОФСКИЕ НАУКИ». – С. 30-33.

2) Sultanmurat ABZHALOV, Batyrzhan TEMİRKHANOV. ABAY ESERLERİNDEKİ HANEFİ-MATURİDİLİK ANLAYIŞIN İZLERİ // 1st INTERNATIONAL CONGRESS OF SOCIAL SCIENCES, October 20-21, 2023/ Konya, Türkiye. – S. 169-172.

3) Sultanmurat ABZHALOV, Batyrzhan TEMIRKHANOV. Traces of the Hanafi-Maturidi understanding in Abay’s works // // 1st INTERNATIONAL CONGRESS OF SOCIAL SCIENCES. October 20-21, 2023 / Konya, Türkiye. – P. 169-173.

4) Zhakhangir NURMATOV. Evaluation of religious views of Abai Kunanbayev // 1st INTERNATIONAL CONGRESS OF SOCIAL SCIENCES. October 20-21, 2023 / Konya, Türkiye. – P. 186-191.

ҚР ҒЖБССҚК журналдардағы жарияланымдар: 

1. С. Абжалов, Б. Темірханов. АБАЙДЫҢ ОТЫЗ СЕГІЗІНШІ ҚАРА СӨЗІ ЖЕЛІСІНДЕ ДІНИ САУАТТЫЛЫҚ МӘСЕЛЕСІ // ҚазҰУ Хабаршысы, Дінтану сериясы,  №3 (35) 2023. ‒ Б. 28-39.

https://bulletin-religious.kaznu.kz/index.php/relig/article/view/580/376 

DOI: https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v35.i3.r3

Отандық журналдардағы жарияланымдар:

1) Каратышканова К.Р., Мауленкул Б.Ж. ӘБУ МАНСҰР ӘЛ-МАТУРИДИДІҢ ДІНИ КӨЗҚАРАСТАРЫНЫҢ АБАЙ ҚҰНАНБАЙҰЛЫМЕН САБАҚТАСТЫҒЫ. «ЖАЛПЫ ҒЫЛЫМ МЕН БІЛІМНІҢ ЖАРШЫСЫ» Республикалық  ғылыми журналы. - №5 (4) 2023. -Б. 61-65.

 

Жоба орындаушыларының жобалық зерттеу бойынша жариялаған мақалалар тізімі (2024 ж.).

Ғылыми конференцияларда жарияланған мақалалар:

1) Sultanmurat ABZHALOV, Batyrzhan TEMİRKHANOV, Bibolat MAULENKUL. Maturidi İlminin Kazak Düşünürleri Üzerindeki Etkisi // 7. International Ankara Multidisciplinary Studies Congress. March  5 - 6 ,   2024.  - Ankara, Türkiye.  – S. 834-839.

2) Dossay KENZHETAYEV, Batyrzhan TEMİRKHANOV. Abay Düşüncesinde Allah Kavrami // 7. International Ankara Multidisciplinary Studies Congress. March 5-6, 2024. - Ankara, Türkiye. – S. 840-843.

3) Жахангир Ешбайевич Нурматов. Қожа Ахмет Ясауидің сопылық философиясы // «Ғасыр данасы – Қожа Ахмет Ясауи»  атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция жинағы. – Түркістан, 2024. – Б.160-165.

4) Қ.Р. Қаратышқанова. Қожа Ахмет Ясауидің түркі тарихындағы рөлі және оның «хикметтерінің» Абайдағы «қара сөздермен» сабақтастығы // «Ғасыр данасы – Қожа Ахмет Ясауи» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция жинағы. – Түркістан, 2024. – Б. 182-187. 

ҚР ҒЖБССҚК тізіміне кіретін журналдардағы мақалалар:

1. R. Mukhitdinov, S. Abzhalov. Islamic studies analysis of Abai's beliefs  in poems written between 1855-1891 // әл-Фараби атындағы ҚазҰУ. Хабаршы. Дінтану сериясы. N1 (37) 2024. – Б. 13-21.

https://doi.org/10.26577//EJRS.2024.v37.i1.r2 

2. Karatyshkanova K.R., Abzhalov S.U. Correspondence of the concept of «Insan Kamil» in islam with the concept of «Mind» in Abai // ҚазҰУ Хабаршысы. Философия, мәдениеттану, саясаттану сериясы. - №3 (89), 2024. – 15-25.

https://doi.org/10.26577/jpcp.2024.v89-i3-02 

Шетелдік ғылыми басылымдағы жарияланымдар:

1.         Zhakhangir Nurmatov. Mihail Yevgeneviç Masson, Hoca Ahmet Yesevi Türbesi // Edep Erkan N5, 2024. – S. 211-231.

https://doi.org/10.59402/EE005202413 

Сөздік, оқулықтар:

1. Р.С. Мухитдинов, С.У. Абжалов. Абай шығармаларындағы «Діни ұғымдар». Сөздік. – Алматы: Асыл ЖК, 2024 ж. - 120 бет.

2. Д.Т. Кенжетаев. Иасауи философиясы: оқулық. – Алматы: Асыл ЖК, 2024 ж. – 228 б.

3. Д.Т. Кенжетаев, М. Мырзабеков. Ислам философиясы: оқулық. – Алматы: Асыл ЖК, 2024 ж. – 336 б.

 

Жоба орындаушыларының жобалық зерттеу бойынша жариялаған мақалалар тізімі (2025 ж.).

 

ҚР ҒЖБССҚК тізіміне кіретін журналдарға 2  мақала жарияланды:

1) D.T. Kenzhetayev, S.U. Abzhalov, K.R. Karatyshkanova, A.A. Kuranbek, Zh.E.  Nurmatov. Love and Essence: A Comparative Analysis of the Ideas of Plato and Abai // Вестник Карагандинского университета. Серия История. Философия. - №2 (114) / 2025. – P. 273-284.

https://doi.org/10.31489/2025HPh2/273-284

2) Нәби Ә.Ж., Абжалов С.У., Нұрматов Ж.Е., Рыскиева А.Ә. ДӘСТҮРЛІ ҚАЗАҚ ДҮНИЕТАНЫМЫНДАҒЫ «ӘУЛИЕ» ФЕНОМЕНІ ЖӘНЕ САКРАЛЬДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР МӘСЕЛЕСІ // Әл-Фараби әлеуметтік-гуманитарлық зерттеулер журналы. - №2 (90), 2025. – Б. 18-30.

https://doi.org/10.48010/2025.2/1999-5911.02 

 

Scopus дерекқорында CiteScore бойынша пайыздық көрсеткіші бар рецензияланған ғылыми басылымдардағы мақала:

1) Mukhtar Kozha, Sultanmurat Abzhalov, Batyrzhan Temirkhanov. Ahmet Yesevi Mezarının Etrafındaki Eski Yapılarla İlgili Görüşler Ve Yeni Bulgular // Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi,Yaz-Haziran 2025, Sayı 114, 55-64. 

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1424948 Процентиль (2025) - 35. https://www.scopus.com/pages/publications/105015356072?origin=resultslist

 

Ғылыми конференцияларда жарияланған мақалалар:

1) Dossay KENZHETAYEV, Sultanmurat ABZHALOV. YESEVİ ÖĞRETİSİNİN ANLAMI: MANEVİ YENİLENME // 13th International Summit Scientific Research Congress: Proceedings of the Congress (February 14–16, 2025, Şanlıurfa, Türkiye). – Şanlıurfa, 2025. – С. 438–444.

2) Meiirbek SAMBET, Batyrzhan TEMİRKHANOV. ABAY’IN “KAMIL İNSAN” ANLAYIŞI İLE YESEVİ’NİN “HAL” ÖĞRETİSİ ARASINDAKİ MANEVİ YAKINLIK // International Yıldırım Bayezid Scientific Research and Innovation Symposium-I: Proceedings of the Symposium (May 09–10, 2025, Bursa, Türkiye). – Bursa, 2025. – С. 663–666.