Ахмет Ясауи университеті
Ғылыми жұмыстар
Жоба іске асырылатын конкурстың атауы: 2024-2026 жылдарға арналған бағдарламалы-нысаналы қаржыландыру. Жоба жетекшісі – Ошибаева Айнаш Есимбековна. .png)
Идентификаторлар:
Жобаның зерттеу тобы
| Аты-жөні | Қызметі |
1 | Ошибаева Айнаш Есимбековна | Бағдарламаның ғылыми жетекшісі, бас ғылыми қызметкер |
2 | Темирбекова Жанар Амангельдыевна | Бағдарлама жетекшісі, бас ғылыми қызметкер |
3 | Digel Ilya | Бас ғылыми қызметкер |
4 | Нускабаева Гульназ Оразбековна | Бас ғылыми қызметкер |
5 | Глушкова Наталья Егоровна | Бас ғылыми қызметкер |
6 | Тастамбек Куаныш Талғатұлы | Бас ғылыми қызметкер |
7 | Тауанов Жандос Турегулович | Бас ғылыми қызметкер |
8 | Қосалбаев Бекжан Дүйсенбіұлы | Бас ғылыми қызметкер |
9 | Акимбеков Нуралы Шардарбекович | Бас ғылыми қызметкер |
10 | Салыбекова Нурдана Нуртаевна | Бас ғылыми қызметкер |
11 | Ерденов Мұрат Тәжібайұлы | Бас ғылыми қызметкер |
12 | Selamoglu Zeliha | Бас ғылыми қызметкер |
13 | Taner Daştan | Бас ғылыми қызметкер |
14 | Sevgi Durna Daştan | Бас ғылыми қызметкер |
15 | Исаев Ғани Исаұлы | Бас ғылыми қызметкер |
16 | Аймбетова Индира Оразгалиевна | Бас ғылыми қызметкер |
17 | Саржанов Фахриддин Нурмахамедович | Аға ғылыми қызметкер |
18 | Нұрдинов Нұрсұлтан Сейсенбайұлы | Аға ғылыми қызметкер |
19 | Садыкова Карлыгаш Жарылкасыновна | Аға ғылыми қызметкер |
20 | Татыкаева Угилжан Бурхановна | Аға ғылыми қызметкер |
21 | Омарова Балнұр Әділбекқызы | Аға ғылыми қызметкер |
22 | Абдушукурова Гулзада Зафаровна | Аға ғылыми қызметкер |
23 | Уалиева Алия Ержановна | Аға ғылыми қызметкер |
24 | Масадиков Хайрулла Гайбуллаевич | Аға ғылыми қызметкер |
25 | Ахметов Нурлан Абдурахманович | Аға ғылыми қызметкер |
26 | Искандирова Эльмира Джапаровна | Аға ғылыми қызметкер |
27 | Кырыкбаева Салтанат Саятовна | Ғылыми қызметкер |
28 | Убаев Фуркат Абдивахапұлы | Ғылыми қызметкер |
29 | Джатаев Талгат Сатывалдыевич | Ғылыми қызметкер |
30 | Ерназаров Әділет Азретович | Аға ғылыми қызметкер |
31 | Гаипов Тулкинжан Эркинович | Аға ғылыми қызметкер |
32 | Досболов Абзал Еменович | Ғылыми қызметкер |
33 | Наурызбаева Асель Амангельдиевна | Ғылыми қызметкер |
34 | Ахметов Куаныш Казбекович | Ғылыми қызметкер |
35 | Ахметова Аида Сапаровна | Ғылыми қызметкер |
36 | Маханбетов Арман Беркинбаевич | Ғылыми қызметкер |
37 | Мырзабеков Бегзат Эсенгалиевич | Ғылыми қызметкер |
38 | Исаков Азат Абдувахидович | Ғылыми қызметкер |
39 | Жагипарова Жанар Амангельдиновна | Ғылыми қызметкер |
40 | Накипов Хандулла Хайруллаевич | Кіші ғылыми қызметкер |
41 | Айдарбекова Дильбар Нургалиевна | Кіші ғылыми қызметкер |
42 | Турманбаева Айнур Азимхановна | Кіші ғылыми қызметкер |
43 | Неметова Динара Бактияровна | Кіші ғылыми қызметкер |
44 | Аннаоразова Зарина Ихтияркызы | Кіші ғылыми қызметкер |
45 | Қалдархан Дана Қалдарханқызы | Кіші ғылыми қызметкер |
46 | Азизходжаева Динара Шавкатовна | Кіші ғылыми қызметкер |
47 | Момбеков Нурлыбек Абдумаликович | Кіші ғылыми қызметкер |
48 | Рахимбаева Жанна Бекжанкызы | Кіші ғылыми қызметкер |
49 | Тагаева Жанат Абдуллаевна | Кіші ғылыми қызметкер |
50 | Хаумет Ерден Камбарулы | Кіші ғылыми қызметкер |
51 | Ерходжаева Нигора Халмахамметовна | Кіші ғылыми қызметкер |
52 | Атаханова Карлыгаш Чапаевна | Ғылыми қызметкер |
53 | Тұрсынбек Ерболат Болатбекұлы | Кіші ғылыми қызметкер |
54 | Гаухар Дуненова Абуевна | Ғылыми қызметкер |
55 | Абдраимова Куралай Тастанбековна | Аға ғылыми қызметкер |
56 | Ибрагимова Эльмира Конратбаевна | Аға ғылыми қызметкер |
57 | Тойжигитова Баян Бойтаевна | Аға ғылыми қызметкер |
58 | Абишова Гулжан Уринбасаровна | Аға ғылыми қызметкер |
59 | Бабаева Гульмира Абдумуталиповна | Ғылыми қызметкер |
60 | Сержанова Айкерим Ергалиевна | Ғылыми қызметкер |
61 | Әзімбай Абылайхан Исаханұлы | Ғылыми қызметкер |
62 | Кәрімжан Төлеу Мұратұлы | Ғылыми қызметкер |
63 | Балтабай Ербол Нұрсұлтанұлы | Ғылыми қызметкер |
64 | Умиров Бауыржан Зайтович | Ғылыми қызметкер |
65 | Сарсембаев Айдос | Ғылыми қызметкер |
66 | Тастанбеков Абылайхан | Ғылыми қызметкер |
67 | Саруаров Ерболат | Ғылыми қызметкер |
Зерттеу бағдарламасы үш негізгі блокты қамтиды: медициналық, биотехнологиялық және экологиялық. Осы блоктардың әрқайсысы бағдарламаның Оңтүстік Қазақстан (Арал-Сырдария және Түркістан өңірі) өңірін интеграцияланған және орнықты дамыту жөніндегі мақсатына қол жеткізуге бағытталған зерттеулердің кешенді жүйесі болып табылады.
Бағдарлама мақсаты:
Медицина, биотехнология және экология бойынша кешенді зерттеулер жүргізу және Арал-Сырдария өңірінің интеграцияланған және орнықты инновациялық дамуын қамтамасыз ету үшін биологиялық ресурстарды тиімді басқарудың ғылыми-практикалық жолдарын әзірлеу.
Жобадан күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер:
Жылы | Зерттеу бойынша алынған нәтижелері. Жарияланымдар (оларға сілтемелері бар) мен патенттер; әлеуетті пайдаланушыларға арналған ақпарат |
2024 жыл | - Таңдалған зерттеу саласына қатысты әдебиеттерге кешенді шолу жасалады; - Функционалдылық пен шығын материалдарын мұқият зерттей отырып, жабдықтар тізімі дайындалады; - Зертханалар құрылады: Молекулалық диагностика, клиникалық және микробиологиялық зертхана, жасуша биологиясы зертханасы, патоморфологиялық зертхана; - Науқастарды алдын ала іріктеу және келесі салалар бойынша жалпы клиникалық зерттеулер (пилоттық) : - кардиология - иммунология - аллергология - ревматология - гепатология - эндокринология - неврология - онкология - микробиология - патоморфология; - Өкпенің КТ суреттерінен маңызды белгілерді тиімді алуға және ықшамдауға қабілетті автоэнкодер моделін жасалады; - ӨСОА диагностикасы үшін КТ кескінін өңдеудің цифрлық шешімін қолдануға арналған ғылыми жұмыстарға шолу жасалады; - Зерттеу деректерді дайындаудан басталады, соның ішінде оларды қалыпқа келтіру және масштабтау, содан кейін автоэнкодер архитектурасы әзірленеді. Модель аннотацияланған КТ кескіндерінің ашық жиынтығында оқытылады, содан кейін кескіндерді қалпына келтірудің дәлдігі мен тиімділігін бағалау үшін жеке мәліметтер жиынтығында валидация жасалады; - Инсульттан кейін пациенттерге бейімделген, киюге болатын құрылғының функционалды прототипі; - Құрылғыдан деректерді жинауға, талдауға және визуализациялауға арналған функционалды бағдарламалық жасақтама, соның ішінде тәуекелдерді болжау және инсульттан кейінгі оңалтуға арналған жеке ұсыныстар; - Жобалық аумақ туралы әдеби, қор, картографиялық және басқа да ақпаратты жинау және талдау жүргізіледі; - Ғаламдық деректер мен Қазгидромет негізінде зерттелетін өңірдің метеожағдайларының 10 параметр бойынша көпжылдық дерекқоры құрылатын болады; - ЖҚЗ деректер базасы құрылады: әртүрлі уақыттағы спутниктік суреттер және картографиялық деректер; - Жерсеріктік суреттер мен ғаламдық деректер базасының топографиялық негізінде алдын ала ГАЖ-карталар мен шифрды ашу схемалары жасалатын болады; - Әр түрлі уақыттағы оптикалық және радиолокациялық ғарыштық суреттерге талдау жасалады, жобалық аумақтардың тақырыптық ГАЖ карталары жасалады. Нәтижелер де алынған нәтижелерді жалпылау да аралық жылдық есепті ресімдеу де жүйеленеді; - Түркістан облысының субаридтік жағдайларына бейімделген өнеркәсіптік маңызды дақылдарды өсіру технологиялары in vitro морфогенезі мен регенерациясының физиологиялық-биохимиялық ерекшеліктерін зерттей отырып, Арал-Сырдария өңірінің субаридтік жағдайлары үшін енгізілген ауыл шаруашылығы, орман, сәндік өсімдіктердің жаңа ассортиментін шығара отырып, ғылыми негізделетін болады; - I каталог әзірленеді: азық-түлікке жарамды өсімдіктердің, медициналық өсімдіктердің, жемдік және жайылымдық өсімдіктердің, өңірдің карантиндік және арамшөп-рудералдық өсімдіктерінің гендік қоры; - Өсімдіктердің микромицеттерге төзімділігімен байланысты негізгі молекулалық-генетикалық маркерлерді анықтау үшін молекулалық-генетикалық диагностиканы және патогендердің фитопатологиялық ерекшеліктерін зерттеуді пайдалана отырып, өсімдіктерді микромицеттерден қорғаудың интеграцияланған жүйелері әзірленетін болады; - Ара колонияларының жалпы денсаулығын жақсартудың, олардың аурулар мен зиянкестерге төзімділігін арттырудың заманауи әдістері әзірленеді, аралардың денсаулығын жақсарту үшін биотехнологиялық құралдарды, олардың табиғи мекендеу орындарындағы ұяларды пайдалана отырып, аралардың генетикасы зерттеледі және ара өсіру тәжірибесіне патогендер мен зиянкестерден қорғаудың озық әдістері енгізіледі; - Агро шикізаттан пайдалы заттарды барынша алу арқылы озық технологиялар әзірленеді және енгізіледі; - Жер үсті су қоймаларынан су сынамаларын алу жүргізіледі. Үлгілердің сынама дайындығы жүргізіледі; - Арал-Сырдария су шаруашылығы бассейнінің әртүрлі сулары мен түбіндегі шөгінділерінің өкілдік сынамалары іріктеліп, тасымалданатын болады; - Арал-Сырдария су шаруашылығы бассейнінің әртүрлі сулары мен түбіндегі шөгінділерінің химиялық көрсеткіштеріне мониторинг жүргізілетін болады; - Жазғы маусымның Арал-Сырдария өңірінің суларына (ауыз су, жер үсті, жер асты) және түптік шөгінділерге микробиологиялық бағалау жүргізілетін болады; - Күзгі кезеңнің Арал-Сырдария өңірінің суларына (ауыз су, жер үсті, жер асты) және түптік шөгінділеріге химиялық-микробиологиялық мониторинг жүргізілетін болады; - Ксенобиотиктермен ластанған топырақ үлгілерінің жергілікті микрофлорасының микробтық әртүрлілігі және олардың биологиялық қасиеттері зерттеледі; - Ластанған топырақ үлгілерінен жергілікті микроорганизмдер оқшауланады, оқшауланған микроорганизмдердің биологиялық қасиеттері зерттелінеді; - Топырақ микроорганизмдерінің байырғы дақылдарынан ең перспективалы штаммдарды скрининг және іріктеу, олардың қасиеттеріне талдау жүргізу жүргізіледі; - Зерттеу, жоспарлау, орындау, мониторинг, есепке алу және технологиялық құжаттаманың конфигурациясы әзірленетін болады; - Олардың айрықша физика-химиялық қасиеттерін айқындау үшін төмен сұрыпты көмірдің (ТСК) және Қазақстанның әртүрлі көмір ресурстарының үлгілері іріктеліп, талданатын болады; - ТСК-ны түрлендіру немесе еріту қабілетін түсіну үшін әртүрлі географиялық орындардан алынған микробиологиялық үлгілер зерттеледі; - Көміртегі / энергияның жалғыз көзі ретінде әртүрлі шығу тегі бар ТСК пайдалана отырып, оқшауланған микробтық дақылдар өсіріледі және сақталады; - Жеке микробтық дақылдардың ТСК алдын ала өңдеуге және биотрансформациялауға жеке және бірлескен әсері зерттеледі; - Белгілі бір эксперименттік жағдайларда ТСК қолжетімділігіне мониторинг және бағалау жүргізіледі, тұзға, биогеохимиялық маркерлерге, ТСК гуминдік заттардың метаболизм жолдары мен биосинтезіне төзімділік белгіленеді және микробтық қауымдастық құрамы, көмірдің сапасы мен гуминдік заттардың түзілуі арасындағы корреляция зерттеледі; - ТСК биотрансформациясының көрсеткіштерін оңтайландыру және гуминді заттардың түзілуін тоқтатудың ықтимал себептерін анықтау мақсатында әртүрлі пайдалану және функционалдық параметрлер, сондай-ақ қоршаған орта элементтері талданатын болады; - Топырақ қоспасының бірнеше нұсқаларын (өнімдерін) алу үшін ТСК-ны ерітетін микробтық дақылдардың қолайлы мөлшері/пропорциясы таңдалады және біріктіріледі; - Бақыланатын ортадағы рН деңгейіне байланысты топырақтың әртүрлі түрлерінде топырақ қоспалары қолданылады, топырақтың геобиологиялық сипаттамаларының өзгеруі зерттеледіБақыланатын ортадағы рН деңгейіне байланысты топырақтың әртүрлі түрлерінде топырақ қоспалары қолданылады, топырақтың геобиологиялық сипаттамаларының өзгеруі зерттеледі; - ТСК және көмірді ерітетін бактериялардың топыраққа жеке әсері, сондай-ақ олардың жиынтық әсері зерттеледі; - Топырақ қоспаларының топырақтағы микробтық қауымдастықтардың құрылымы мен мінез құлқына әсерін анықтау мақсатында мұқият биохимиялық зерттеу жүргізілетін болады; - Микробтық егудің көпфункционалды дизайны жаңа түрлерден және коллекциялық түрлерден жасалады; - Синтетикалық инокулянттарды жасау үшін коллекциялардағы штамдар қолданылады. Сонымен қатар, гетеротрофты және Фототрофты микроорганизмдердің жаңа түрлері анықталады. |
2025 жыл | - Молекулалық диагностика мен геномдық зерттеулерге мамандандырылған заманауи зертхана орталығын құруы. Деректерді өңдеуге арналған серверді және нәтижелерді талдауға және биоинформатикалық зерттеулер жүргізуге арналған бағдарламалық қамтамасыз етуді қоса алғанда, генетикалық ақпаратты сақтау және талдау үшін инфрақұрылым құруы. Генетикалық маркерлерді анықтау, генетикалық вариацияларды анықтау және геном құрылымын зерттеу мақсатында молекулалық биология мен геномиканың әртүрлі әдістері мен технологияларын пайдалана отырып, молекулалық-генетикалық зерттеулер сериясын орындауы. Филогенетика және молекулалық эпидемиология әдістерін қолдана отырып, әртүрлі аурулар мен инфекция көздері арасындағы эпидемиологиялық байланыстарды талдауы; - Молекулярлық-генетикалық диагностиканы пайдалана отырып, онкологиялық аурулардың патогенезі зерттелетін болады; - Жоғары мамандандырылған консультативтік-амбулаториялық орталықтар ашу: Белгілі бір нозологиялар бойынша қажетті клиникалық-зертханалық зерттеулер жүргізу: • Қазақстанның оңтүстік өңіріндегі ишемиялық инсульт кезіндегі орталық жүйке жүйесінің молекулалық биологиялық маркерлерінің клиникалық маңыздылығын зерттеу және бағалау, • Нақты уақыт режимінде ПТР арқылы TREC/KREC мөлшерін анықтау әдісімен ПИД анықтау скринингін жүргізу, • ПИД диагностикасының мақсаты бар дәрігерлерге арналған онлайн қосымшаны әзірлеу, • Тәуекел топтарын анықтау және ерте түзету жүргізу мақсатында бірінші буын дәрігерлері үшін МАЖБП-ны кезең-кезеңімен ерте диагностикалау алгоритмін әзірлей отырып, кандидаттар гендерінің полиморфизмін анықтау арқылы бауырдың метаболикалық қауымдастырылған майлы ауруының (МАЖБП) генетикалық болжаушыларын анықтау, • Ревматоидты артриттегі иммундық, геномдық және эпигенетикалық өзгерістерге кешенді талдау жүргізу, • Шымкент қаласында әртүрлі этиологиядағы бауыр циррозының диагнозын және лечения верификациялауды оңтайландыру, «Омикс» технологиясын қолдану арқылы артериялық гипертензиясы бар науқастарды басқару алгоритмін әзірлеу; - Оңтүстік өңірде онкологиялық аурулардың патогенезі мен өршуін нақтылаумен және әртүрлі аурулардың морфогенезінің байланысын анықтаумен клиникалық-морфологиялық зерттеулер жүргізуі; - Онкопатологияда молекулалық-генетикалық зерттеулер жүргізуі. Толық ақпараттық базаны қалыптастыра отырып, онкологиялық аурулармен ауыратын науқастардың биоматериалын жинау және сақтау; - Аурулардың әртүрлі жағдайлары мен инфекция көздері арасындағы эпидемиологиялық байланыстарды анықтауға арналған кешенді зерттеулер патогенділіктің III және IV топтарына жататын микроорганизмдер үшін депозиттеуі және паспорт жасалуы; - Алынған деректердің нәтижесінде клиникалық, зертханалық және генетикалық зерттеулердің нәтижелерін толтыра отырып, база жасалады; - Қызылорда облысының ботаникалық әртүрлілігінің құрамдас бөліктері туралы қолжетімді гербарий, әдеби және цифрлық дереккөздер сыни тұрғыдан қаралып, экспедициялық зерттеулер жүргізіледі; - Қызылорда облысына экспедициялық сапарлар (көктем, жаз) жүзеге асырылады және гербарий мен тұқым материалдар жиналады; - II каталог әзірленеді: азық-түлікке жарамды өсімдіктердің, медициналық өсімдіктердің, жемдік және жайылымдық өсімдіктердің, өңірдің карантиндік және арамшөп-рудералдық өсімдіктерінің гендік қоры; - Қазақстан флорасының генетикалық ресурстарын ұтымды пайдалану үшін микроклоналды көбею технологиясы және шаруашылық-бағалы өсімдіктердің коллекциялық қорын толықтыру жөніндегі ұсынымдар әзірленетін болады; - Ара колонияларының денсаулығы мен өнімділігін жақсарту арқылы ара шаруашылығы өнімдерінің тағамдық және емдік қасиеттерінің сапасын басқару әдістері зерттеледі және әзірленеді; - Ұзақ мерзімді тұрақты ауыл шаруашылығы үшін топырақ сапасын жақсарту және стресс-факторлардың теріс әсерін азайту үшін зерттелетін аймақта өсірілетін дақылдарды, вируссыз отырғызу материалын алу регламенті әзірленетін болады; - Консервілерді, мұздатылған және кептірілген жемістерді, көкөніс сығындыларын, ағаш жоңқаларын, биоактивті қоспаларды, функционалдық тамақ өнімдерін және тамақ өндірісінің табиғи ингредиенттерін қоса алғанда, тауарлардың кең ассортиментін өндірудің технологиялық регламенті жасалатын болады; - Модельдерді әзірлеу, оңтайландыру, валидациялау және статистикалық аутентификациялау үшін машиналық оқытудың кешенді әдістемесі; - Маңызды ақпаратты сақтай отырып, талданатын айнымалылар санын азайту үшін өлшемді азайтудың заманауи әдістерін қолданылады. Ол сондай-ақ есептеу ресурстарын тиімдірек пайдалануды қамтамасыз етеді және деректердің интерпретациясын арттырады; - Анықталған белгілердің статистикалық маңыздылығын анықтау. Бұл биомаркерлердің дұрыстығын ӨСОА бар немесе жоқтығының көрсеткіштері ретінде бағалауға ғана мүмкіндік бермейді; - ӨСОА-мен байланысты КТ белгілерін анықтау және саралау қабілетін бағалау үшін тәуелсіз сынақ деректер жиынтығында әзірленген модельді сынау; - Құрылғыдан IoT платформасына деректерді тұрақты және қауіпсіз тасымалдау, инсульттан кейінгі оңалтуға бағытталған нақты уақыттағы деректерді талдау үшін машиналық оқытуды пайдаланады; - Инсульттан кейінгі пациенттерге арналған құрылғының тиімділігі мен қауіпсіздігі туралы деректер, пациенттер мен медициналық қызметкерлердің кері байланысы, оңалту контекстіндегі машиналық оқыту алгоритмдерінің дәлдігі мен пайдалылығын бағалау; - Өсімдіктер физиологиясы, фитопатология және биотехнология саласындағы зерттеулер бойынша заманауи инфрақұрылымдар құрылатын болады; - Artificial Intelligence & IoT технологияларының түйіскен жерінде қолданбалы зерттеулер зертханасының технологиялық базасы құрылады; - Құрылғының және инсульттан кейінгі оңалту бағдарламасының тиімділігі туралы деректер, машиналық оқытуды пайдаланудың пайдасын растауы; - Жобалық аумақ - Сырдария өзенінің жайылмасы туралы әдеби, қор, картографиялық және басқа да ақпараттарды жинау және талдау жүргізіледі; - ЖҚЗ деректер базасы құрылады: әртүрлі уақыттағы спутниктік суреттер және картографиялық деректер; - Қолда бар тақырыптық карталардың топографиялық негізінде алдын ала ГАЖ-карталар және шифрды ашу схемалары жасалады; - Жер бетіндегі ауа температурасы, өңірдегі атмосфералық жауын-шашын бойынша көпжылдық метеодеректерді жинау және талдау жүргізіледі; - Сырдария өзені мен арналарының орта ағысының гидрологиялық режимінің көпжылдық деректерін жинау және талдау жүргізіледі; - Сырдария өзенінің жайылма экожүйелерінің қазіргі жағдайы зерттелінеді және сипатталынады; - Жобалық аумаққа топырақ зерттеу және реперлік учаскелерде топырақ үлгілерін жинау жүргізіледі; - Фитоценоздарға флористикалық талдау жүргізіледі, жайылмалы террассалардың өсімдік жамылғысының бұзылу дәрежесі анықталынады; - Қамыс фитоценоздарының әртүрлі түрлерінің биопродуктивтілігі зерттеледі, камералық зерттеу және тәжірибелер үшін қамыс үлгілері жиналады; - Жалпы су және жер үсті экожүйелеріне антропогендік факторларды далалық маршруттық зерттеу орындалынады; - ҰҰА көмегімен аэрофототүсірілімді пайдалана отырып жайылмалық экожүйелерді картаға түсіру жүргізіледі; - Аумақты далалық картаға түсіру алдын ала ГАЖ карталары мен дешифрленген схемалары негізінде жүзеге асырылады; - Егістік деректері өңделеді, талдау жұмыстары жүргізіледі, жиналған дала материалдары талдауға дайындалады, топырақ үлгілеріне химиялық талдау жасалады; - Жиналған гербарий материалдары негізінде үстелдік өңдеу және өсімдіктердің түрлік құрамын анықтау жүргізіледі; - Жиналған тростник үлгілеріне камералық өңдеу жүргізіліп, сапалық және сандық көрсеткіштері талданады; - Зертханалық жағдайда тәжірибелік жем түйіршіктерінің бірнеше нұсқасы шығарылады; - Қатты отын пеллеттерінің тәжірибелік үлгілері алынады; - Аэрофототүсірілім деректері өңделеді және талданады, анықтамалық аймақтардағы жайылма өсімдіктерінің карталары құрастырылады; - Әртүрлі уақыттағы оптикалық және радиолокациялық спутниктік суреттерге талдау жүргізіліп, Сырдария өзенінің жайылмалық экожүйелерінің динамикасының жалпы тақырыптық ГАЖ карталары құрастырылады; - Далалық және зертханалық зерттеулердің нәтижелері жүйеленіп, талданады; - Оңтүстік Қазақстан облысындағы жер үсті су объектілерінен су сынамаларын алу жалғасады. Үлгілер талданады; - Жер үсті су объектілерінен сынама алу жалғасады; - Препаратты анықтау үшін ЖТСХ әдістерін қолдану арқылы үлгілер талданады. Препараттың құрамы туралы деректер алынады; - Қыс-көктемгі кезеңде Арал-Сырдария өңірінің суларына (ауыз, жер үсті, жер асты) және түп шөгінділеріне химиялық және микробиологиялық мониторинг жүргізіледі; - Көктемгі-жазғы кезеңде Арал-Сырдария өңірінің суларының (ауыз, жер үсті, жер асты) және түп шөгінділерінің химиялық және микробиологиялық мониторингі жүргізіледі; - Арал-Сырдария өңірінің сулары мен түп шөгінділерінің экологиялық мониторингінің нәтижелерін жалпылау; - Арал-Сырдария ауданының жер үсті және су экожүйелеріне мониторинг жүргізіледі; - Арал-Сырдария өңірінің су экожүйелерінің кейбір негізгі физикалық-химиялық көрсеткіштері зерттеледі; - Құрлық және жағалау-су өсімдіктерінің түрлік құрамы зерттеледі; - Таңдалған өсімдік үлгілеріндегі ауыр металдардың мөлшері анықталады; - Суда жүзетін құстардың түр құрамы мен тығыздығы қоректік заттардың айналымы және транспортты гильдиялар кластары арқылы зерттеледі; - Қазақстан Республикасы оңтүстік өңірінің қоршаған орта объектілерінің ластануына биоиндикация жүргізілетін болады; - Микроорганизмдерді қолдану арқылы топырақтың ластануын биоиндикациялау жүргізіледі; - Топырақтың микроорганизмдерге улылығы анықталады; - Микроорганизмдерді қолдану арқылы судың ластануын биоиндикациялау жүргізіледі; - Қазақстан Республикасының оңтүстік аймағындағы топырақ пен судың ластануының сипаты мен қарқындылығын бағалау үшін биоиндикаторлар анықталады; - Топырақ микробиоценозын зерттеу үшін метагеномдық талдау жүргізіледі; - Бастапқы шикізаттар (ірі қара мал көңі және ТСК) олардың әртүрлі географиялық және биологиялық жағдайларын ескере отырып жиналып, талданатын болады; - Компосттау үшін шикізат нақты құраммен, процесс шарттарымен және тиісті өңдеумен біріктіріледі; - Арнайы контейнерлерде компосттау әдістері әзірленеді және енгізіледі; - Компосттау процесін толық көлемде көбейту үшін арнайы контейнерлер жасалады; - Физика-химиялық және биологиялық қасиеттері, сондай-ақ ТСК-мен компосттау газының бөліну процестері талданатын болады; - Жүйенің өнімділігін оңтайландыру үшін пайдалану жағдайлары мен қоршаған орта параметрлерінің (температура, рН және аэрация) әсері талданады; - Ірі көлемдегі ашық желді компосттау жүйелері құрылады және бақыланады. ТСК-көңін компостқа өңдеу толтырғышты қолдану арқылы оңтайландырылатын болады; - Шикізаттың компостқа әсерін, оның ішінде құрылымдық және функционалдық әсерлерді, сондай-ақ компост пен микроорганизмдердің өзара әрекеттесуін анықтау үшін мұқият микробиологиялық және биохимиялық зерттеулер жүргізіледі; - Соңғы нәтиже бағаланады, атап айтқанда далада қолдануға арналған композиттік компост. Компостпен өңделген топырақтың тиімділігі оның агротехникалық, экологиялық және экономикалық әсерін қоса алғанда, статистикалық талдау негізінде бағаланады; - Сынақтар біріктірілген және бөлінген компосттарды, сондай-ақ жеке шикізат ингредиенттерін топыраққа қолдану бойынша жүргізіледі; - Морфологиялық, физикалық және химиялық зерттеулер үшін жергілікті электр станциясынан көмір күлінің үлгілері (КК – көмірді жағудың жанама өнімі) жиналады; - ТСК гумин қышқылдарын (ГҚ) алу үшін пайдаланылады. Ультрадыбыстық жүйені модификациялау ГҚ көмегімен жүзеге асырылады. КК-ГҚ композитінің әртүрлі нұсқалары (қатынастары) алынады. ГҚ-десорбциясы ГҚ-мен адсорбцияланған босату жылдамдығын анықтау үшін зерттеледі; - КК-ГҚ өнімі бақыланатын жағдайларда топыраққа қолданылады. Топырақтың физикалық-химиялық (топырақ құрылымы, тотығу-тотықсыздану режимі және элементтік құрамы) және геобиологиялық (микробтық-ферменттік белсенділік) сипаттамаларының өзгерістері зерттеледі; - КК (бейорганикалық қоспа) және ГҚ (органикалық қоспа) топыраққа аралас (КК-ГҚ) және жеке әсерлері зерттеледі. Өсуді ынталандыратын бактериялар (ӨЫБ) оқшауланады және олардың биотехнологиялық сипаттамалары бойынша зерттеледі; - Топырақ және картоп түйнектері түйнектерді егу және/немесе топыраққа ӨЫБ қосу арқылы бақыланатын жағдайларда ӨЫБ-мен өңделеді; - Молекулярлық 16S rRNA NGS зерттеуі КК, ГҚ және ӨЫБ топырақ микробтық қауымдастықтарының құрамы мен мінез-құлқына, сондай-ақ өсімдіктер мен микроорганизмдердің өзара әрекеттесуіне әсерін анықтау үшін жүргізіледі; - Жалпы мелиоранттың (КК-ГҚ-ӨЫБ) әсері, сонымен қатар КК-ГҚ, КК-ӨЫБ және ГҚ-ӨЫБ-ның картоп өнімділігіне жеке әсері зерттеледі; - Олар картоптың фенологиялық фазаларын, өсу ерекшеліктерін және өнімділігін бақылайды. Картоп түйнектерінің физикалық-химиялық көрсеткіштері бағаланады; - Алынған микробтық егу құралдарының ауылшаруашылық өсімдіктерінің өсуіне әсері зерттеледі; - Жаңадан алынған түрлердің филогенетикалық таралуы анықталады; - Алынған және коллекциялық штаммдардың өсімдіктердің өсуіне байланысты ынталандырушы қасиеттеріне баға беріледі (гормондардың бөлінуі, Р және К-ның ерітуі, азоттың фиксациясы), ең белсенді түрлері таңдалады; - Тәжірибе нәтижелері арқылы синтетикалық микробтық егулердің өсімдіктердің өсуі мен өнімділігіне әсері анықталады; - Тәжірибелік жағдайларда топырақ құрамы зерттеу нәтижелері бойынша метагеномикалық талдау арқылы талданатын болады; - Микробиологиялық тыңайтқыштарды өндіру үшін микроорганизмдердің тиімді штамдары негізінде көпкомпонентті консорциумдар құрылады. |
2026 жыл | - Диагностика үшін медициналық деректерді автоматты түрде талдауға және түсінуге қабілетті интеллектуалды жүйелерді құрылады; - Сырдария өзенінің атырауы туралы әдеби, қаржылық, картографиялық және басқа да мәліметтерді жинақта және талдау жұмыстары жүргізіледі; - Қашықтықтан зондтау деректер базасы құрылады: көп уақыттық спутниктік суреттер және ырдария өзенінің атырауындағы картографиялық деректер; - Сырдария өзенінің төменгі ағысының сулы-батпақты жерлері мен ауылшаруашылық ландшафттарының алдын ала тақырптық ГАЖ карталары құрастырылады; - Сырдария өзенінің төменгі ағысының көпжылдық метеодеректері мен гидрологиялық режимін жинау және талдау жүргізіледі; - Сырдария өзенінің атырауының экожүйелерінің қазіргі жағдайы зерттеледі, сипатталады және зерттеледі; - Жобалық аумақтың топырақ зерттеуі жүргізіледі және топырақ үлгілері эталондық учаскелерде жиналады; - Фитоценоздарға флористикалық талдау жүргізіліп, Сырдария өзеннің сулы-батпақты жерлерінің өсімдік жамылғысының бұзылу дәрежесі анықталады; - Қамыс фитоценоздарының әртүрлі түрлерінің биоөнімділігі зерттеледі, үстелдік зерттеулер мен тәжірибелер үшін қамыс үлгілері жиналады; - Жалпы сулы-батпақты алқаптардың экожүйесіне антропогендік факторлардың әсерін далалық маршруттық зерттеу жүргізіледі; - Сырдария өзенінің сағасының төменгі ағысының тірек аймақтарын ұшқышсыз ұшу аппараттарымен аэрофототүсірілмдер арқылы зерттеу жүргізіледі; - Аумақты далалық картаға түсіру алдын ала ГАЖ карталары мен интерпретация схемалары негізінде жүзеге асырылады; - Далалық деректер өңделеді, талдау жұмыстары жүргізіледі, жиналған далалық материалдар талдауға дайындалады; - Жиналған гербарий материалдары негізінде өсімдіктердің түрлік құрамы анықталады; - Жем түйіршіктерінің бірнеше нұсқасы шығарылып, жеке шаруашылықтарда сынақтан өткізілетін болады; - Қатты отын пеллеттерінің бірнеше нұсқасы болады; - Қатты отын пеллеттері мен концентрлі түйіршіктелген жем өндіру технологиясын әзірлеу үшін патенттік іздеу жүргізіледі; - Аэрофототүсірілім деректері өңделіп, талданады, Сырдария өзенінің сағалық аймақтарының өсімдік карталары құрастырылады; - Түрлі уақыттағы оптикалық және радиолокациялық ғарыштық суреттерге талдау жүргізіледі, жалпы Сырдария өзенінің атырауы динамикасының тақырыптық ГАЖ-карталары жасалады; - Далалық және зертханалық зерттеулердің нәтижелері жүйеленіп, талданады; - Оңтүстік Қазақстан облысының жер үсті су айдындарынан су сынамаларын алу жалғасады және есірткі заттарының таралуының маусымдық динамикасы зерттеледі; - Ыстыққа және құрғақшылыққа төзімді ағаштар мен бұталарды өсірудің ассортиментін, зертханалық және далалық әдістерін әзірлеу үшін нормативтік құжаттама әзірленетін болады; - Фитопатогендердің түрлік құрамы бойынша алдын алу шараларының кешені бойынша ұсыныстар әзірленетін болады; - Инфрақұрылымды, логистиканы және аймақтық экономиканы дамытуды ескере отырып, биологиялық ресурстарды өңдеу, сақтау және коммерциялық пайдалану бойынша өндірістік желілер әзірленетін болады; - Өсімдіктер физиологиясы, агротехнология және биотехнология саласында маманданған ғылыми-технологиялық кадрларды әзірлеу үшін әдістемелік нормативтік құжаттама әзірленетін болады; - Арал-Сырдария аймағы фаунасының түрлік әртүрлілігі, индикаторлы жануарлардың (балықтар, қосмекенділер, бауырымен жорғалаушылар, сүтқоректілер) жағдайы мен генетикалық жағдайы зерттеледі; - Қарағанды көмір бассейнінің тау-кен аудандарымен танысып, кейінгі тәжірибелер үшін ТСК үлгілерін жинайды; - Таңдалған материалдардың (топырақ және көмір) физика-химиялық көрсеткіштері, микробиологиялық құрамы және биотехнологиялық сипаттамалары зерттеледі; - Қажетті функционалдық белсенділігі бар жаңа микробтық дақылдар топырақтан оқшауланады және микроорганизмдер коллекциясынан микроорганизмдердің белсенді штамдары таңдалады. Жауын құрттарын өсіріліп, көбейтілетін болады; - Мәдени топырақтардың құнарлығын арттыру үшін зоомикробтық қауымдастық пен ТСК (күрделі тыңайтқыш) қоспасын қолдану арқылы тәжірибелік гумус құрылады; - Алынған кешенді тыңайтқыштың биологиялық белсенділігі мен тиімділігі зерттеледі; - Тәжірибелік топырақтардың физика-химиялық және биологиялық қасиеттері зерттеледі; - Картоп өніміне кешенді тыңайтқыштарды қолданудың әртүрлі дозалары мен әдістерінің тиімділігі бағаланады; - Картоп өсіру кезінде күрделі тыңайтқыштарды қолданудың идеалды мөлшерлері мен технологиялары анықталады. Картоп дақылдарына тыңайтқышты қолданудың экологиялық-экономикалық сараптамасын жүргізіледі; - Көмір модификациясының құрамдас бөліктерін (био-гуминді заттар (био-ГЗ), өсуді ынталандыратын микроорганизмдер (ӨЫМ) және вермидақылдар) анықтайды және сипаттайды; - Био-гуминді заттарды алу үшін биоеріту/биосолюбилизация арқылы ТСК-ны өзгертіледі; - Микробты-көмір композициясын алу үшін ӨЫБ көмегімен көмірдің кең ауқымды модификациясын жүргізеді; - Вермикдақылдарды біріктіру арқылы зоо-көмір композициясын алу үшін көмірді өңделеді; - Модификацияланған көміртекті композиттердің топырақ денсаулығы мен құнарлылығына әсері зерттеледі; - Топырақ үлгілерінің физикалық-химиялық қасиеттері (рН, электр өткізгіштік, су ұстау қабілеті, катион алмасу қабілеті, органикалық С, N және P) зерттеледі; - Биохимиялық (топырақ ферменттерінің белсенділігі, фосфолипидті май қышқылдары) және микробиологиялық (топырақ микроб белсенділігінің көрсеткіштері) талдаулар жүргізіледі; - Модификацияланған көміртекті композиттердің ауыл шаруашылығы дақылдарының өсуі мен өнімділігіне әсері зерттелетін болады; - Картоптың негізгі өсу параметрлері (өсімдік биіктігі, өркен саны, өркен салмағы/өсімдік, тамыр салмағы/өсімдік, өркеннің тамырға қатынасы, тамыр ұзындығы, тамыр көлемі/өсімдік, жапырақ ауданы индексі (LAI) және жапырақ хлорофиллінің мөлшері) зерттеледі; - Картоптың әртүрлі фенологиялық өсу кезеңдеріне (жапырақтың дамуы, базальды бүйірлік өркендердің қалыптасуы, сабақтың ұзаруы, түйнек түзілуі, гүлшоғырының пайда болуы, гүлденуі, жемісінің дамуы, пісуі, қартаюы) статистикалық бағалау жүргізіледі. Егін жинау кезеңінде түйнектердің өнімділігі мен тауарлық үлесі жазылады. Түйнектердің пішінін, енін, ұзындығын және меншікті салмағын қамтитын физикалық қасиеттер талданады; - Түйнектердің химиялық сапасының параметрлері құрғақ заттарға, крахмалға, ақуызға және кейбір минералды элементтерге талданатын болады. Картоп өндірісінің негізгі экономикалық көрсеткіштері есептелетін болады (жалпы табыс, өңдеу шығындары, пайда-шығын арақатынасы); - Көпфункциялды микробты егу құралдарының дақылдардың өсуіне әсері нақты егістік жағдайында зерттелетін болады; - Дала жағдайында алынған синтетикалық микробтық егу әсерлерін бағалау үшін далалық сынақтар өткізіледі. Олардың өсу параметрлеріне (биіктігі, жапырақтың ауданы, өнімділігі) және тиімділігіне әсері анықталады; - Тәжірибе нәтижелері бойынша топырақтағы микроорганизмдердің әртүрлілігі бағаланады, ал метагеномдық талдау нәтижесінде α және β құрылымдары анықталады; - Топырақ құнарлығын арттыру үшін микроорганизмдердің тиімді штаммдарының консорциумдарынан биотыңайтқыштар алу әдісі әзірленетін болады; - Өңдеу өнеркәсібін тұрақты өңірлік дамыту және бақылау үшін өңірде экологиялық мониторинг, жасыл технология және қолданбалы микробиология саласындағы консалтингтік және инженерлік инфрақұрылымдар құрылады. |